Historyczne wędrówki geograficzne, czyli gdzie leży Łomża
 |
| Źródło: J. Bazewicz, Atlas geograficzny ilustrowany Królestwa Polskiego, Warszawa 1907 |
W dzisiejszym wpisie zajmiemy się nazwą miasta, które jest zlokalizowane na historycznym Mazowszu, a według dzisiejszego podziału administracyjnego położone jest w województwie podlaskim. Chodzi oczywiście o Łomżę, miasto, przez które przepływają dwie rzeki - Narew i Łomżyczka.
Według informacji znalezionych na
stronie internetowej miasta[1],
archeolodzy prastary gród, który zbudowany został nad Narwią w bardzo trudno
dostępnym miejscu, datują na X-XII wiek. Obecnie w tym miejscu znajduje się
Stara Łomża, o której pierwsze adnotacje odnaleźć można w przekazach z 1426
roku - Starolompsza. Niestety brak innych zapisów z użyciem tej nazwy
miejscowej, chociaż z rekonstrukcji dziejów można wysnuć wnioski, że Łomża
istniała już za czasów Bolesława Chrobrego (podobno wtedy benedyktyński mnich
Bruno założył tam kościół św. Wawrzyńca). Jednak formę Łomża odnaleźć można
dopiero w XV wieku, gdy otrzymała różne przywileje (w 1400 roku wójtem został
Jan Białek, a prawa miejskie otrzymała dokładnie 15 czerwca 1418 roku).
A co z analizą językową? Podstawa
łom ma wiele znaczeń, np. w języku rosyjskim oznacza błoto, a w łużyckim
zarośla lub naniesione przed wodę kawałki drewna. Bałtyckie pochodzenie także
nie jest wykluczone, ponieważ w języku litewskim istnieje forma loma (obniżone
miejsce łąkowe), a w łotewskim - lama (nizinne, podmokłe miejsce). Przyrostek
-ża jest odnotowywany w j. bałtyckich, ale także w litewskiej i pruskiej
onomastyce jako -iż. Nazwa może być więc
połączeniem cząstek wziętych z różnych rodzin językowych.[2]
Według Zierhoffa nazwa Łomża
oznaczała najpewniej miejsce, w którym był łom ( tutaj w znaczeniu blok skalny),
pokruszone bloki kamienne lub drzewa połamane przez wiatr. Łączy on także
pochodzenie ze staropolskim *łomić, łomać, potwierdza także przyrostek -ża, od
którego uformowana jest nazwa innego miasta - Iłży.[3]
Zygmunt Glogger dodaje, że może chodzić o łomy starych drzew, które odgradzały dawne
warownie budowane przez miejscową ludność.
W
Nazwach miejcowych Polski Rymuta
odnajdujemy potwierdzenie daty pierwszej zachowanej wzmianki z formą Lomza
(1400). Ciekawe jest także powiązanie tej nazwy przez Sławskiego z
prasłowiańskim dialektem *lombzati - stukać, łoskotać.[4]
Teorii jest jak zwykle wiele,
wszystkie jednak prowadzą do wysnucia jednego wniosku - nazwa jest związana z
topografią, charakteryzuje jego położenie, najprawdopodobniej na skarpie, nad
przełomem rzeki Narwi, może otoczone przez drzewa i skały.
Zachęcamy także to obejrzenia
wypowiedzi profesora Jana Miodka.
[1] Serwis historyczny Ziemi Łomży,
www.historialomzy.pl/powstanie-lomzy/, [dostęp: 5.06.2017].
[2] S. Rospond, Słownik etomologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984.
[3] K. Zierhoffer, Nazwy miejscowe północnego Mazowsza, Wrocław 1957.
[4] K. Rymut, Nazwy miejscowe Polski: historia, pochodzenie, zmiany, t. 6, L-Ma.
Komentarze
Prześlij komentarz