Pochodzenie nazwy Płock (1/2)

źródło: System Informacji Przestrzennej Powiatu Płockiego - urzędowy portal mapowy

W dzisiejszym wpisie zajmiemy się pochodzeniem nazwy jednego z najstarszych miast polskich, czyli Płocka położonego na Pojezierzu Dobrzyńskim i w Kotlinie Płockiej, nad Wisłą. Jego historia sięga X wieku, kiedy to na dzisiejszych terenach Wzgórza Tumskiego powstał ośrodek kultu pogańskiego, który po chrzcie Polski został zniszczony. Od 1138 roku Płock stał się stolicą książąt Mazowieckich. W 1180 roku, przy kolegiacie św. Michała założono szkołę, która jako jedyna z polskich szkół powstałych w średniowieczu przetrwała do naszych czasów. Dziś Płock w porównaniu do historycznych czasów bardzo stracił na znaczeniu i jest jedynie stolicą powiatu.[1]

Powstało wiele prac dotyczących kwestii nazwy tego miasta. Spróbujemy pokrótce przybliżyć niektóre z nich.

Z artykułu Marii Kieffer-Kostanieckiej możemy dowiedzieć się, że po raz pierwszy nazwa miasta pojawia się w XII wieku. O Płocku pisze Gall Anonim w swojej kronice. W jej najstarszym dochowanym do dzisiejszych czasów odpisie pochodzącym z XIV wieku podano po łacinie w przypadku zależnym urbem Plocensem.[2]

W późniejszych okresach nazwa miasta przybierała różne postacie: Ploczsk, Płock, Ploczko, Plotsk. Obok formy Płock występowała także nowsza postać, która pojawiła się w XVI wieku, a mianowicie Płocko. Autorka występowanie tej drugiej formy uzasadnia faktem, że końcówki -sko, cko były bardziej literackie, odpowiadające językowi kulturalnemu.

W XVII wieku pojawia się dosyć obszerna wzmianka o nazwie miasta. Kanonik płocki, Wawrzyniec z Wszerecza podaje w niej dwie wersje co do pochodzenia nazwy Płock. Według pierwszej pochodzi ona od greckiego wyrazu ploto oznaczającego łódź rybacką lub ploke, czyli nakłonienie oderwanie, ze względu na położenie miasta. Druga wersja, określana mianem „popularnej” wywodzi nazwę od płotu, ponieważ „Płock od dawna był murem i ścianą powstrzymującą najazdy i rabunki”.

Dopiero w XIX wieku pojawiły się nowe teorie dotyczące omawianej przez nas nazwy:

Paweł Józef Szafarzyk potwierdza wersję dotyczącą związku nazwy miasta ze słowem płot i zestawia ją z Połockiem i Łuckiem.[3]

Karol Szajnocha stwierdził, że Płock, podobnie jak Połock pochodzi od nazwy pierwotnej osady normańskiej: Paltsk, Paltesk.[4] Miało to związek z tezą zawdzięczającą początek państwa polskiego najazdom Normanów. Dziś wiadomo już, że nie znajduje ona potwierdzenia w faktach, niemniej jednak warto znać taką ciekawostkę.

Ksiądz Wiktor Krzyżanowski dochodzi do wniosku, że nazwa miasta Płock mogła pochodzić od płacy, którą otrzymywał jako osada handlowa, pobierająca cło od statków spławianych Wisłą.[5]

Zauważyć można, że Wszerecz oraz Krzyżanowski w swoich teoriach kierują się analizą samego wyrazu Płock, jego etymologią. Natomiast Szafarzyk i Szajnoga szukają potwierdzenia swoich tez w otoczeniu, w jakim znajdowało się miasto oraz w tendencjach do tworzenia nazw jakie przeważały na terenie Mazowsza.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wymienia wszystkie wyżej wspomniane hipotezy, zwraca dodatkowo uwagę na analogię takich nazw jak Pułtusk i jezioro Płotycze.[6]

To jeszcze nie wszystkie teorie dotyczące pochodzenia nazwy Płock. W następnym wpisie przyjrzymy się pracom pochodzącym z XX wieku i zobaczymy, czy potwierdzały lub odrzuciły one poprzednie tezy, a może wniosły coś zupełnie nowego do badań nad omawianą przez nas nazwą.

---

[1] PłockDzisiaj.pl, Twój miejski przewodnik po Płock http://www.plockdzisiaj.pl/historia-plocka (dostęp: 20.05.2017)

[2] M. Kieffer, O pochodzeniu nazwy »Płock« [w:] „Notatki Płockie”, nr 2, Płock, 1956, s. 2.

[3] P. J. Szafarzyk, Starożytności słowiańskie, t. 1, 1844.

[4] K. Szajnocha, Lechicki początek Polski, Lwów, 1858.

[5] W. Krzyżanowski, Katedra płocka i jej biskupi, Płock, 1877.

[6] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, T. 8, Warszawa, 1880-1914, s. 285-287.